انتخاب رشته یک فرآیند پیچیده و سرنوشت‌ساز است که نیازمند دقت، آگاهی و مسئولیت‌پذیری است. داوطلبان باید با مطالعه دقیق منابع رسمی، استفاده از ابزارهای معتبر مانند نرم‌افزار انتخاب رشته مجازی، و مشورت با افراد آگاه و دلسوز (خانواده و مشاوران حرفه‌ای)، انتخابی هوشمندانه داشته باشند که با علایق، توانمندی‌ها و اهداف آینده‌شان همسو باشد. عدم رعایت این نکات می‌تواند منجر به هدر رفتن تلاش‌ها و سرمایه‌های فردی و ملی شود.

• 1404-06-06

راهنمای جامع انتخاب رشته آزمون سراسری

سازمان ملی سنجش و ارزشیابی نظام آموزش کشور که اغلب با عنوان کوتاه «سازمان سنجش» شناخته می‌شود، نهادی حیاتی در نظام آموزش عالی ایران است که مسئولیت‌های گسترده‌ای در زمینه سنجش، ارزشیابی و پذیرش دانشجو بر عهده دارد. این سازمان در بهار سال 1403 با هدف تعیین استانداردها برای تمامی بخش‌های آموزشی کشور و پایش آن‌ها جهت دستیابی به این استانداردها ابلاغ شد. این اقدام به منظور زمینه‌سازی برای رشد چشمگیر کیفیت آموزش و برابری فرصت‌های آموزشی در سراسر کشور است.

در ادامه، به تفصیل به جنبه‌های مختلف فعالیت‌ها و نقش‌های سازمان سنجش می‌پردازیم:

• مأموریت و اهداف اصلی
  • سازمان سنجش، سنجش علمی داوطلبان متقاضی ورود به آموزش عالی را مأموریت اصلی خود قرار داده و بر اطلاع‌رسانی و راهنمایی داوطلبان تأکید دارد.
  • یکی از وظایف کلیدی این سازمان، تعیین و پایش استانداردها در تمام بخش‌های آموزشی برای ارتقاء کیفیت و ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی است.
  • این سازمان به دنبال ترویج فرهنگ ارزشیابی، شفافیت، مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی در تمامی ارکان جامعه است که می‌تواند منجر به تحولی اساسی شود. جامعه‌ای که با این فرهنگ آشنا باشد، به جای مدرک‌گرایی، به آموزش و تحصیلات دانشگاهی به عنوان رشد فردی نگاه می‌کند.
• آزمون سراسری (کنکور)
  • آزمون سراسری (کنکور) به عنوان یک سازوکار برای غربالگری و سنجش دانش متقاضیان ورود به آموزش عالی عمل می‌کند، به ویژه با توجه به ظرفیت‌های محدود دانشگاه‌ها.
  • آزمون اختصاصی (کنکور) توسط سازمان سنجش برگزار می‌شود و شامل دروس تخصصی سه سال آخر دوره دوم متوسطه است که بر اساس کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش طراحی شده‌اند.
  • نمرات دروس عمومی توسط وزارت آموزش و پرورش در نمره کل سابقه تحصیلی لحاظ می‌گردد.
  • نمره کل آزمون اختصاصی، میانگین وزنی نمرات تراز شده دروس تخصصی در هر گروه آزمایشی است که محاسبه آن بر عهده سازمان سنجش است.
  • نمره کل سابقه تحصیلی توسط وزارت آموزش و پرورش محاسبه و به سازمان سنجش اعلام می‌شود.
  • نمره کل نهایی داوطلب، حاصل ترکیب نمره کل آزمون اختصاصی (با سهم 40% برای گروه‌های اصلی و 70% برای هنر و زبان) و نمره کل سابقه تحصیلی (با سهم 60% برای گروه‌های اصلی(40% دوازدهم، 20% یازدهم و 30% برای هنر و زبان 20% دوازدهم، 10 درصد یازدهم) است.
  • زیرگروه‌ها از آزمون سراسری سال 1402 حذف شده‌اند.
  • سازمان سنجش و ارزشیابی نظام آموزش کشور تنها مرجعی است که قادر به محاسبه نمرات تراز دروس آزمون اختصاصی و امتحانات نهایی است، زیرا اطلاعات کامل شرکت‌کنندگان را در اختیار دارد.
• کارنامه‌ها و اطلاعات مرتبط
  • دو نوع کارنامه برای داوطلبان صادر می‌شود: کارنامه علمی آزمون و کارنامه ملاک انتخاب رشته.
  • کارنامه علمی آزمون صرفاً عملکرد داوطلب را در هر نوبت آزمون نشان می‌دهد و استفاده مستقیمی در انتخاب رشته ندارد.
  • کارنامه ملاک انتخاب رشته که برای همه داوطلبان شرکت‌کننده در آزمون‌های سراسری 1403 یا 1404 صادر می‌شود، شامل نمره کل آزمون اختصاصی (بالاترین نمره در صورت شرکت در چند نوبت)، نمره کل سابقه تحصیلی، نمره کل نهایی، رتبه در سهمیه، رتبه کشوری، سهمیه، استان بومی و وضعیت مجاز یا غیرمجاز به انتخاب رشته است. داوطلبان باید بر اساس این کارنامه اقدام به انتخاب رشته کنند.
  • سازمان سنجش سهمیه نهایی، استان بومی، ناحیه بومی و قطب بومی را بر اساس اطلاعات ثبت نامی و ضوابط مربوطه تعیین و درج می‌کند.
  • برای ورود به حساب کاربری در سامانه جامع آزمون سراسری (https://my.sanjesh.org) نیاز به کد ملی/شناسه یکتا و رمز عبور است.
• فرایند انتخاب رشته
  • فرایند انتخاب رشته هم برای رشته‌های با آزمون و هم رشته‌های صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی، در یک فرم واحد و حداکثر تا 150 کدرشته محل، از طریق سامانه انتخاب رشته اینترنتی سازمان سنجش انجام می‌شود. این دو فرایند جداگانه نیستند.
  • ترتیب چینش کدرشته‌محل‌ها در فرم انتخاب رشته تنها نشان‌دهنده علاقه داوطلب است و تأثیری در افزایش شانس قبولی ندارد. قبولی بر اساس وضعیت علمی، سهمیه و استان بومی است.
  • سازمان سنجش یک نرم‌افزار مجازی انتخاب رشته طراحی کرده است که بر اساس اطلاعات داوطلبان سال جاری و رشته‌محل‌های سال گذشته، رشته‌هایی را که شانس قبولی در آن‌ها بیشتر است، معرفی می‌کند. استفاده از این نرم‌افزار کاملاً اختیاری و صرفاً نقش راهنما را دارد.
  • مسئولیت صحت و دقت انتخاب رشته بر عهده خود داوطلب است و سازمان سنجش مسئولیتی در قبال اشتباهات پس از اعلام نتایج نهایی نمی‌پذیرد.
  • داوطلبان باید دفترچه راهنمای انتخاب رشته (دفترچه شماره 2) را به طور کامل مطالعه کنند.
  • امکان مشاهده و ویرایش انتخاب‌ها تا پایان مهلت تعیین شده وجود دارد.
• پذیرش‌های خاص و سهمیه‌ها
  • بومی‌پذیری با هدف ایجاد توازن بین عرضه و تقاضا، کاهش مشکلات اقامتی و معیشتی دانشجویان، و کاهش مهاجرت‌های درون کشوری اعمال می‌شود.
  • سهمیه‌ها شامل مناطق (یک، دو، سه)، ایثارگران (25 و 5 درصد ظرفیت)، رزمندگان و خانواده شهدا هستند.
  • گزینش برای چهار رشته پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی به صورت متمرکز و همزمان با دانشگاه‌های دولتی توسط سازمان سنجش انجام می‌شود.
  • برای رشته‌های خاص مانند علوم ورزشی و برخی رشته‌های گروه هنر، آزمون عملی برگزار می‌شود و پذیرش با شرایط خاص صورت می‌گیرد.
  • پذیرش در دانشگاه فرهنگیان از طریق آزمون اختصاصی دانشجو-معلم انجام شده و نتایج آن قبل از انتخاب رشته سراسری اعلام می‌شود. پذیرفته‌شدگان فرهنگیان اجازه انتخاب رشته در آزمون سراسری را ندارند، مگر اینکه انصراف قطعی دهند.
• هشدارها و توصیه‌ها
  • سازمان سنجش به داوطلبان توصیه می‌کند که انتخاب رشته خود را تحت هیچ شرایطی به افراد یا مؤسسات آموزشی بدون صلاحیت واگذار نکنند.
  • تبلیغات اغواکننده مؤسسات با ادعای قبولی تضمینی را رد می‌کند و بر تخصصی بودن و الگوریتمی بودن فرایند انتخاب رشته خود تأکید دارد.
  • داوطلبان باید از پرداخت هرگونه وجه نامتعارف برای مشاوره یا انتخاب رشته پرهیز کنند.
  • در صورت مشاهده هرگونه ادعای غیرمتعارف یا تبلیغات فریبنده، می‌توانند به واحد حفاظت آزمون سازمان سنجش با تلفن 02636182260 و پست الکترونیکی Hefazatazmon@sanjesh.org اطلاع دهند.
  • نام کاربری و رمز عبور خود را به هیچ عنوان در اختیار دیگری قرار ندهند.
  • از سال 1404 به بعد، پذیرفته‌شدگان تمامی دوره‌های پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، دامپزشکی و همچنین پذیرفته‌شدگان تمامی دوره‌های رایگان (شامل روزانه، محروم، فرهنگیان، بورسیه) در همان آزمونی که پذیرفته شده‌اند، اجازه شرکت مجدد در سال بعد را ندارند.
  • توصیه می‌شود که انتخاب رشته به روزها و ساعات پایانی موکول نشود.
  • تغییر رشته یا انتقال پس از قبولی، فرایندی بسیار سخت و در برخی موارد غیرممکن است.
• انتشارات
  • سازمان سنجش، هفته‌نامه‌ای خبری و اطلاع‌رسانی به نام «پیک سنجش» منتشر می‌کند.
  • دفترچه راهنمای انتخاب رشته (دفترچه شماره 2) توسط سازمان سنجش منتشر می‌شود و مطالعه کامل آن برای داوطلبان ضروری است.

به طور کلی، سازمان سنجش نقش محوری در هدایت داوطلبان برای ورود به آموزش عالی ایفا می‌کند و منابع و ابزارهای متنوعی را برای کمک به آن‌ها فراهم می‌آورد، در عین حال بر مسئولیت‌پذیری فردی داوطلبان در این فرایند حیاتی تأکید دارد.

«انتخاب رشته» فرایندی حیاتی در مسیر تحصیلی و شغلی هر فرد پس از اتمام دوره متوسطه و تصمیم به ادامه تحصیل در سطوح دانشگاهی است که تأثیر چشمگیری بر آینده افراد دارد. این فرایند در ایران توسط سازمان ملی سنجش و ارزشیابی نظام آموزش کشور مدیریت و سازماندهی می‌شود. ابلاغ این سازمان در بهار سال 1403 با هدف اصلی تعیین استانداردها برای تمامی بخش‌های آموزشی کشور و پایش آن‌ها صورت گرفته است تا زمینه‌ساز رشد چشمگیر کیفیت آموزش و برابری فرصت‌های آموزشی باشد.

در ادامه به جنبه‌های مختلف فرایند انتخاب رشته و نکات کلیدی آن می‌پردازیم:

1. اهمیت و ماهیت انتخاب رشته

• انتخاب رشته یک تصمیم‌گیری مهم است که آثار مثبت یا منفی در زندگی آینده فرد خواهد داشت. این انتخاب صرفاً به معنای ورود به دانشگاه نیست، بلکه وسیله‌ای برای رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه و جهت‌دهی آن‌ها به سمت نیازهای کشور است.
• جامعه‌ای که با فرهنگ ارزشیابی آشناست، به جای مدرک‌گرایی، به آموزش و تحصیلات دانشگاهی به عنوان رشد فردی نگاه می‌کند. جوانانی که با این فرهنگ رشد کرده‌اند، معیارهای دقیق‌تر و باکیفیت‌تری در انتخاب رشته دارند و به هر قیمتی وارد دانشگاه شدن برای آن‌ها ارزش چندانی ندارد.
• مسئولیت برنامه ریزی آینده تحصیلی و شغلی به دلیل اهمیت آن در سرنوشت فرد، نباید یکسره به دیگری واگذار شود، چرا که مسئولیت زندگی هر فرد به عهده خودش است.

2. مراحل و گام‌های انتخاب رشته برای انجام یک انتخاب رشته آگاهانه و منطقی، داوطلبان باید مراحل زیر را طی کنند:

• دریافت و تحلیل کارنامه علمی.
• مطالعه دقیق ویژه‌نامه و دفترچه راهنمای انتخاب رشته (دفترچه شماره 2).
• شناخت عمیق استعدادها، علایق و توانایی‌های خود.
• مشاوره با والدین و مشاوران حرفه‌ای و متعهد. مشاور حرفه‌ای باید دارای دانش تخصصی در حوزه روانشناسی، تجربه حرفه‌ای در مشاوره تحصیلی و آشنایی کامل با قوانین و مقررات آزمون باشد و به اخلاق حرفه‌ای پایبند باشد.
• آگاهی و شناخت رشته‌ها و دانشگاه‌ها و شرایط اختصاصی آن‌ها.
• استخراج فهرست اولیه انتخاب رشته (شامل رشته‌های با آزمون و با سوابق تحصیلی).
• مشورت مجدد با والدین و تغییر و اصلاح رشته‌های انتخابی.
• استفاده از نرم‌افزار مجازی انتخاب رشته سازمان سنجش که معتبرترین نرم‌افزار راهنمای انتخاب رشته است.
• تهیه فهرست نهایی انتخاب رشته.
• ثبت فهرست نهایی در سامانه انتخاب رشته سازمان و دریافت کد 16 رقمی.

3. عوامل مؤثر در انتخاب رشته انتخاب رشته تحت تأثیر دو دسته عوامل درونی و بیرونی قرار می‌گیرد:

• الف) عوامل فردی و درونی:
  • هدف: داشتن هدف مشخص برای ورود به آموزش عالی بسیار مهم است.
  • انگیزه: نیروی درونی که فرد را به حرکت به سوی مطلوب تشویق می‌کند.
  • علاقه: ترجیح فرد بین موضوعات مختلف که باید با شناخت درست از رشته‌ها و موسسات آموزش عالی همراه باشد. انواع علاقه‌مندی‌ها شامل علمی، هنری، ادبی، خدمات اجتماعی، محاسباتی، کار در فضای باز، و مکانیکی-صنعتی است.
  • خودسنجی: شناخت ویژگی‌های فردی و همخوانی تحصیلات با تیپ شخصیتی.
  • شناخت: معرفت و آگاهی کافی از موضوع مورد بررسی.
  • توان علمی: قدرت علمی حاصل از تحصیلات دبیرستانی و آزمون سراسری.
  • استعداد تحصیلی: توانایی انجام بعضی فعالیت‌ها که فرد را متمایز می‌سازد.
• ب) عوامل بیرونی و اجتماعی:
  • محیط بیرونی: خانواده، مدرسه، دوستان و جامعه که می‌توانند در تصمیم‌گیری‌ها تأثیر مثبت یا منفی داشته باشند.
  • آینده شغلی یا اشتغال: نقش دوگانه در انتخاب رشته ایفا می‌کند؛ برخی هدفشان صرفاً تصدی شغل خاص است و برخی دیگر قبولی در دانشگاه بدون توجه به شغل.
  • جایگاه اجتماعی: برداشت یا جایگاه اجتماعی برخی رشته‌ها و مشاغل.
  • توان اقتصادی خانواده‌ها: توان مالی خانواده در انتخاب نوع رشته، دوره و دانشگاه.
  • محیط ویژه دانشگاهی: شرایط، قوانین و مقررات خاص برخی دانشگاه‌ها.

4. کارنامه‌ها و اطلاعات مرتبط

• دو نوع کارنامه صادر می‌شود: کارنامه علمی آزمون (نشان‌دهنده عملکرد در هر نوبت آزمون) و کارنامه ملاک انتخاب رشته (شامل نمره کل آزمون اختصاصی، نمره کل سابقه تحصیلی، نمره کل نهایی، رتبه در سهمیه، رتبه کشوری، سهمیه، استان بومی و وضعیت مجاز/غیرمجاز به انتخاب رشته).
• برای ورود به سامانه جامع آزمون سراسری (my.sanjesh.org) نیاز به کد ملی/شناسه یکتا و رمز عبور است.

5. فرایند انتخاب رشته و پذیرش دانشجو

• انتخاب رشته برای رشته‌های با آزمون و رشته‌های صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی در یک فرم واحد و حداکثر تا 150 کدرشته محل انجام می‌شود.
• ترتیب چینش کدرشته‌محل‌ها در فرم انتخاب رشته تنها نشان‌دهنده علاقه داوطلب است و تأثیری در افزایش شانس قبولی ندارد. قبولی بر اساس وضعیت علمی، سهمیه و استان بومی است.
• روش پذیرش با آزمون بر اساس نمره کل نهایی (ترکیب نمره کل آزمون اختصاصی و سابقه تحصیلی) و در برخی موارد با شرایط خاص (مصاحبه، معاینه، آزمون عملی) صورت می‌گیرد.
  • نمره کل آزمون اختصاصی میانگین وزنی نمرات تراز شده دروس تخصصی است.
  • نمره کل سابقه تحصیلی میانگین وزنی نمرات تراز شده سابقه تحصیلی دروس عمومی و تخصصی است که توسط وزارت آموزش و پرورش محاسبه می‌شود.
  • نمره کل نهایی برای گروه‌های اصلی (ریاضی، تجربی، انسانی) با سهم 40 درصد آزمون اختصاصی و 60درصد سابقه تحصیلی، و برای گروه‌های هنر و زبان‌های خارجی با سهم 70درصد آزمون اختصاصی و 30 درصد سابقه تحصیلی محاسبه می‌شود.
• روش پذیرش بدون آزمون (صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی) بر پایه معدل کتبی دیپلم انجام می‌شود. همه متقاضیان، حتی غایبان آزمون یا افرادی که ثبت نام نکرده‌اند، می‌توانند این رشته‌ها را انتخاب کنند.
• زیرگروه‌ها از آزمون سراسری سال 1402 حذف شده‌اند.
• پذیرش در دانشگاه فرهنگیان از طریق آزمون اختصاصی دانشجو-معلم انجام شده و نتایج آن قبل از انتخاب رشته سراسری اعلام می‌شود. پذیرفته‌شدگان فرهنگیان اجازه انتخاب رشته در آزمون سراسری را ندارند، مگر اینکه انصراف قطعی دهند.
• چهار رشته پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی به صورت متمرکز و همزمان با دانشگاه‌های دولتی توسط سازمان سنجش گزینش می‌شوند.

6. بومی‌پذیری و سهمیه‌ها

• بومی‌پذیری با هدف کاهش مشکلات اقامتی و معیشتی دانشجویان و کاهش مهاجرت‌های درون کشوری اعمال می‌شود.
• استان بومی بر اساس محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه تعیین می‌شود. اگر این سه سال در یک استان نباشد یا در خارج از کشور باشد، استان محل تولد، استان بومی محسوب می‌شود. اگر محل تولد نیز خارج از کشور باشد، تهران استان بومی خواهد بود.
• رشته‌ها بر اساس گزینش بومی به استانی، ناحیه‌ای، قطبی و کشوری تقسیم می‌شوند.
• سهمیه‌ها شامل مناطق (یک، دو، سه)، ایثارگران (25 و 5 درصد ظرفیت)، رزمندگان و خانواده شهدا هستند.
  • حدنصاب نمره برای سهمیه ایثارگران 70 درصد و برای رزمندگان 75 درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده در گزینش آزاد در هر کدرشته محل است.
  • اگر سهمیه ایثارگران 25 درصدی تکمیل نشود، ظرفیت خالی ابتدا به مشمولین سهمیه 5 درصدی و سپس به صورت آزاد تخصیص می‌یابد. ظرفیت خالی مانده 5 درصد نیز به صورت آزاد اختصاص می‌یابد.
• پذیرفته‌شدگان دوره‌های روزانه با سهمیه مناطق یک، خانواده شهدا، ایثارگران و رزمنده، یک برابر مدت تحصیل تعهد خدمت دارند. برای سهمیه مناطق دو یا سه، این تعهد دو برابر مدت تحصیل است.

7. توصیه‌ها و هشدارها

• از واگذاری انتخاب رشته به افراد یا موسسات بدون صلاحیت پرهیز کنید. سازمان سنجش به هیچ عنوان قبولی تضمینی را تأیید نمی‌کند و فرایند گزینش علمی و الگوریتمی است.
• از پرداخت هرگونه وجه نامتعارف برای مشاوره یا انتخاب رشته خودداری کنید.
• نام کاربری و رمز عبور خود را در اختیار دیگران قرار ندهید.
• تغییر رشته یا انتقال پس از قبولی در اکثر موارد بسیار سخت و گاهی غیرممکن است.
• از سال 1404 به بعد، پذیرفته‌شدگان تمامی دوره‌های پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، دامپزشکی و همچنین پذیرفته‌شدگان تمامی دوره‌های رایگان (روزانه، محروم، فرهنگیان، بورسیه) در همان آزمونی که پذیرفته شده‌اند، اجازه شرکت مجدد در سال بعد را ندارند؛ مگر اینکه قبل از شروع ثبت نام آزمون سال بعد، انصراف قطعی دهند.
• انتخاب رشته را به روزها و ساعات پایانی موکول نکنید.
• مسئولیت صحت و دقت انتخاب رشته بر عهده خود داوطلب است.
• هفته‌نامه «پیک سنجش» و دفترچه راهنمای انتخاب رشته (شماره 2) منابع رسمی برای کسب اطلاعات هستند و پیگیری اطلاعیه‌های سازمان سنجش ضروری است.

سهمیه‌بندی پذیرش در آزمون سراسری سال 1403 و در طول تاریخ نظام آموزش عالی ایران، با هدف ایجاد توازن بین عرضه و تقاضا، کاهش مشکلات اقامتی و معیشتی دانشجویان و دانشگاه‌ها، کاهش مهاجرت‌های درون کشوری، و افزایش شانس قبولی داوطلبان بومی در رشته‌های واقع در منطقه بومی‌شان مطرح و اجرا شده است.

تاریخچه و تکامل سهمیه‌بندی:

• اعمال سهمیه‌بندی به سال‌های دور برمی‌گردد و در سال 1348 حدود 50 درصد از ظرفیت دانشگاه‌های شهرستان‌ها از میان داوطلبان محلی انتخاب می‌شد.
• در سال 1361، داوطلبان به سه گروه آزاد، منطقه‌ای و نهادها تقسیم شدند. داوطلبان آزاد شامل افرادی بودند که دیپلم خود را از استان تهران یا شهرهای بزرگ دیگر گرفته بودند.
• از سال 1363، کشور به پنج منطقه تقسیم شد و سهمیه‌هایی مانند خانواده شهدا و رزمندگان نیز اضافه گردید.
• از سال 1368 به بعد، سهمیه‌های مناطق به سه منطقه کاهش یافت و تا سال 1392 بدون تغییر باقی ماند.
• در سال 1393، با اجرای «قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران»، سهمیه شاهد به سهمیه ایثارگران با 20 درصد ظرفیت تغییر یافت.
• از سال 1394، سهمیه ایثارگران از 20 درصد به 25 درصد افزایش یافت و 5 درصد از ظرفیت هر کدرشته محل نیز به «جانبازان زیر 25 درصد و همسران و فرزندان آنان» و «همسران و فرزندان رزمندگان با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه» اختصاص داده شد.
• در سال 1365، گزینش بومی با تقسیم کشور به 8 ناحیه (به جز تهران) آغاز شد و محل اخذ مدرک دو سال آخر متوسطه ملاک بومی بودن بود.
• در سال 1369، طرحی در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد که رشته‌ها را به چهار دسته استانی، ناحیه‌ای، قطبی و کشوری تقسیم کرد و ملاک تعیین بومی بودن، محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه قرار گرفت.

انواع سهمیه‌ها در آزمون سراسری 1404: بر اساس مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و قوانین مجلس شورای اسلامی، هر داوطلب در آزمون سراسری دارای سهمیه مشخصی است. سهمیه‌های سال جاری شامل موارد زیر است:

• سهمیه مناطق (یک، دو، سه):
  • تعیین سهمیه منطقه بر اساس بخش محل تحصیل سه سال آخر دوره متوسطه است. اگر محل تحصیل هر سه سال در یک منطقه باشد، همان سهمیه به داوطلب اختصاص می‌یابد.
  • اگر بخش محل تحصیل سه سال آخر متفاوت باشد، سهمیه داوطلب بر اساس بخش مرفه‌تر (حتی یک سال) تعیین می‌شود.
  • فارغ‌التحصیلان کاردانی پیوسته فنی و حرفه‌ای بر اساس بخش محل تحصیل سال اول، دوم و سوم هنرستان سهمیه منطقه دریافت می‌کنند.
  • داوطلبانی که حداقل 2 سال از 3 سال آخر تحصیل یا سال آخر دوره متوسطه خود را در خارج از کشور گذرانده‌اند، جزو سهمیه منطقه سه محسوب می‌شوند.
  • داوطلبان دارای معلولیت‌های بینایی، شنوایی، جسمی حرکتی، آسیب گفتار و زبان، رشد و اعصاب و روان، جزو سهمیه منطقه سه هستند.
• سهمیه ایثارگران 25 درصد ظرفیت: اختصاص به «همسر و فرزندان شهدا»، «آزادگان و همسر و فرزندان آنان» و «جانبازان 25 درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنان» دارد.
  • اگر این ظرفیت تکمیل نشود، ابتدا به مشمولین سهمیه 5 درصد ایثارگران با شرایط و حدنصاب لازم تخصیص می‌یابد و اگر باز هم خالی ماند، به سایر داوطلبان به صورت آزاد اختصاص می‌یابد.
  • حدنصاب نمره برای این سهمیه 70 درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده در گزینش آزاد در هر کدرشته محل است.
  • داوطلبان این سهمیه علاوه بر سهمیه ایثارگران، در سهمیه منطقه خود نیز گزینش می‌شوند.
• سهمیه ایثارگران 5 درصد ظرفیت: اختصاص به «جانبازان زیر 25 درصد و همسر و فرزندان آنان» و «همسر و فرزندان رزمندگان با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه» دارد.
  • ظرفیت خالی مانده 5 درصد این سهمیه به سایر داوطلبان به صورت آزاد اختصاص می‌یابد.
  • حدنصاب نمره برای این سهمیه 70 درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده در گزینش آزاد در هر کدرشته محل است.
  • این داوطلبان ابتدا در سهمیه مناطق و آزاد گزینش می‌شوند و در صورت عدم قبولی، با شرایط ایثارگران در سهمیه 5 درصد و سپس در خالی مانده ظرفیت سهمیه ایثارگران 25 درصد گزینش می‌شوند.
• سهمیه رزمندگان: داوطلبان رزمنده با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه جزو این سهمیه هستند و حدنصاب نمره برای آنها 75 درصد نمره گزینش آزاد است.
• سهمیه خانواده شهدا: پدر، مادر، خواهر و برادر شهید جزو این سهمیه محسوب می‌شوند.
• سهمیه مناطق محروم:
  • حدود 40 درصد از ظرفیت رشته‌های ناحیه‌ای، قطبی و کشوری دوره روزانه در 9 استان محروم به داوطلبان بومی همان استان اختصاص دارد.
  • 500 نفر ظرفیت برای تامین نیروی متخصص در رشته‌های مورد نیاز استان‌های ایلام، بوشهر، سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، کرمانشاه، کردستان، لرستان و هرمزگان اختصاص می‌یابد.
  • 30 درصد ظرفیت برخی رشته‌های علوم پزشکی از طریق جذب دانشجوی بومی با اولویت مناطق محروم و متناسب با نیاز استان‌ها پذیرش می‌شود.
  • پذیرفته‌شدگان این سهمیه‌ها تعهد خدمت در مناطق محروم را دارند.
• سهمیه بهیاری: برای دارندگان دیپلم بهیاری با حداقل سه سال سابقه کار به عنوان بهیار، حداکثر 5 درصد ظرفیت رشته‌های پرستاری، تکنولوژی اتاق عمل، هوشبری و فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی به صورت کدرشته مستقل اختصاص می‌یابد. نمره درس بهیاری با ضریب 12 در نمره کل آزمون اختصاصی تاثیر قطعی دارد.
• سهمیه داوطلبان شهرستان‌های جنوب استان کرمان و بشاگرد: برای بومیان جیرفت، عنبرآباد، کهنوج، رودبار، قلعه گنج، منوجان و بشاگرد، کدرشته‌های اختصاصی وجود دارد و در صورت قبولی، داوطلبان باید دو برابر مدت تحصیل در مناطق محروم استان خود خدمت کنند.
• سهمیه داوطلبان شهرستان ابوموسی: برای بومیان ابوموسی با حداقل سه سال سکونت مستمر، پذیرش در دانشگاه هرمزگان همانند شرایط پذیرش رزمندگان است (40 درصد ظرفیت با 75 درصد حدنصاب گزینش آزاد).
• سهمیه داوطلبان مناطق درگیر بلایای طبیعی (سیل و زلزله): حداکثر 5 درصد از مجموع ظرفیت دوره روزانه دانشگاه‌های واقع در استان‌های آسیب‌دیده، به داوطلبانی که محل اقامت یا محل اخذ مدرک تحصیلی سال آخر/ماقبل آخر/دو سال ماقبل آخرشان در یکی از این مناطق باشد، اختصاص می‌یابد. این پذیرفته‌شدگان نیز تعهد خدمت دو برابر مدت تحصیل را دارند.
• افزایش ظرفیت پزشکی و دندانپزشکی: بر اساس مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، افزایش ظرفیت در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی در آزمون سراسری 1403 نیز اجرا می‌شود. این کدرشته‌محل‌ها با درج محل تعهد خدمت و صرفاً برای ارائه خدمت در شهرستان‌ها و مناطق محروم و کم‌برخوردار است.

نکات مهم کاربردی:

• ظرفیت هر رشته محل بین سهمیه‌ها تقسیم می‌شود و داوطلب باید بر اساس سهمیه خود روی ظرفیت‌ها حساب کند.
• در پذیرش با سوابق تحصیلی، سهمیه‌بندی و بومی‌پذیری یکسان اعمال می‌شود.
• رتبه در سهمیه، موقعیت داوطلب را نسبت به سایر شرکت‌کنندگان هم‌سهمیه نشان می‌دهد و مهم‌ترین ملاک برای انتخاب رشته است.
• داوطلبان تنها از دوره‌هایی می‌توانند رشته انتخاب کنند که طبق کارنامه مجاز شده باشند.
• قبولی در دوره روزانه، دانشگاه فرهنگیان، یا مناطق محروم (با استفاده از سهمیه ایثارگران) و عدم ثبت‌نام یا انصراف، منجر به عدم امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران در آزمون‌های بعدی (فقط در دوره‌های غیر روزانه) می‌شود.
• انتقال و تغییر رشته از دوره‌های نوبت دوم (شبانه)، پیام نور، مجازی، نیمه‌حضوری و موسسات غیرانتفاعی به دوره‌های روزانه ممنوع است.
• تغییر رشته یا انتقال از رشته‌های با شرایط خاص (مانند بورسیه‌ها و مناطق محروم) که دارای تعهدات خاص هستند، امکان‌پذیر نیست.

تعیین استان بومی و گزینش بومی در دوره‌های مختلف: تعیین استان بومی اولین مرحله در گزینش بومی است و بر اساس محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه صورت می‌گیرد. اگر این سه سال در یک استان نباشد، استان محل تولد داوطلب به عنوان استان بومی در نظر گرفته می‌شود. اگر محل تولد و سه سال آخر تحصیل در خارج از کشور باشد، استان بومی تهران خواهد بود. رشته‌های تحصیلی بر حسب گزینش بومی به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• رشته‌های استانی: در اکثر استان‌ها گسترش داشته و نیاز استان را تامین می‌کنند. داوطلب در این رشته‌ها فقط در دانشگاه‌های واقع در استان بومی خود، بومی خواهد بود.
• رشته‌های ناحیه‌ای: در اکثر استان‌ها وجود نداشته ولی در چند استان مجاور که یک ناحیه را تشکیل می‌دهند، وجود دارند. داوطلب در این رشته‌ها در استان بومی خود و استان‌های هم‌ناحیه بومی محسوب می‌شود.
• رشته‌های قطبی: از مجموع چند ناحیه تشکیل می‌شوند. داوطلب در این رشته‌ها در استان بومی خود و استان‌های هم‌قطب بومی محسوب می‌شود.
• رشته‌های کشوری: در اکثر قطب‌های کشور وجود ندارند و گزینش بومی در آن‌ها اعمال نمی‌شود (مانند رشته‌های گروه آزمایشی هنر با ظرفیت کم). با این حال، سهمیه‌بندی در آن‌ها اعمال می‌گردد.

میزان پذیرش بومی در دوره روزانه:

• در رشته‌های پرمتقاضی (مانند پزشکی، دندانپزشکی، مهندسی برق)، پس از کسر سهمیه ایثارگران، حدود 60 درصد ظرفیت باقی‌مانده به صورت گزینش بومی و 40 درصد به صورت گزینش آزاد انجام می‌شود.
• در سایر رشته‌های دوره روزانه، حدود 80 درصد ظرفیت باقی‌مانده بومی و 20 درصد آزاد است.

گزینش بومی در سایر دوره‌ها:

• نوبت دوم (شبانه) و نیمه‌حضوری: نوع گزینش بومی استانی است. حدود 80 درصد ظرفیت به داوطلبان بومی و 20 درصد به داوطلبان آزاد تعلق می‌گیرد.
• پیام نور و غیرانتفاعی: نوع گزینش بومی ناحیه‌ای است. حدود 80 درصد ظرفیت به داوطلبان بومی نواحی مربوط و 20 درصد به داوطلبان آزاد اختصاص می‌یابد.
• مجازی، پردیس خودگردان، شهریه پرداز و دانشگاه آزاد اسلامی (به جز پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، دامپزشکی): گزینش به صورت کشوری انجام می‌شود و گزینش بومی در آن‌ها اعمال نمی‌شود (سهمیه‌بندی اعمال می‌شود).
• دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی (تربیت معلم): همه داوطلبان بومی هر استان مجاز به انتخاب کدرشته محل‌های مربوط به استان خود هستند. اولویت با داوطلبان بومی شهر یا بخش خاص است و تعهد خدمت در محل مربوطه اخذ خواهد شد.

محدودیت‌های شرکت مجدد در آزمون: بر اساس مصوبه جلسه 209 شورای ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور مورخ 1403/06/06، از سال 1404 به بعد، پذیرفته‌شدگان تمامی دوره‌های پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی (اعم از رایگان و غیر رایگان)، و پذیرفته‌شدگان تمامی دوره‌های آموزش رایگان (شامل دوره‌های روزانه، محروم، فرهنگیان، بورسیه) در تمامی آزمون‌ها و رشته محل‌ها که پذیرش آن‌ها با آزمون دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی سال قبل صورت گرفته، اجازه شرکت مجدد در همان آزمونی که در آن پذیرفته شده‌اند را در سال بعد ندارند. در صورت تمایل به شرکت مجدد در آزمون دو سال بعد از سال قبولی، باید قبل از زمان شروع ثبت‌نام آن آزمون، انصراف قطعی خود را از دانشگاه یا موسسه قبولی اعلام کنند. داوطلبانی که در آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو-معلم در دانشگاه فرهنگیان پذیرفته شوند، اجازه انتخاب رشته در آزمون سراسری را ندارند، مگر اینکه انصراف قطعی خود را از دانشگاه فرهنگیان در زمان اعلامی سازمان ملی سنجش اعلام کنند. همچنین، داوطلبانی که فقط متقاضی آزمون اختصاصی فرهنگیان بوده‌اند و در نوبت دوم آزمون سراسری 1403 ثبت‌نام نکرده‌اند، کارنامه ملاک انتخاب رشته دریافت نمی‌کنند و اجازه انتخاب رشته در آزمون سراسری را ندارند.

«پذیرش بومی» سازوکاری در نظام آموزش عالی کشور است که با هدف ایجاد توازن بین عرضه و تقاضا مطرح و اجرا شده است. این نوع پذیرش، امتیازات خاصی را برای داوطلبان بومی رشته‌ها و دانشگاه‌های خاص قائل می‌شود.

پیشینه و اهداف پذیرش بومی سابقه گزینش بومی در نظام آموزش عالی ایران به سال 1365 بازمی‌گردد، زمانی که کشور (به جز تهران) به 8 ناحیه تقسیم شد و داوطلبانی که محل اخذ مدرک دو سال آخر متوسطه آنها در یکی از این نواحی بود، بومی آن ناحیه محسوب می‌شدند. پژوهش‌ها و بررسی‌های انجام شده در سال‌های 1365 تا 1369 نشان داد که مشکلاتی مانند مشروطی، اخراجی، افت تحصیلی، عدم دسترسی به خوابگاه مناسب، مشکلات رفاهی، و فشارهای روانی ناشی از دوری از خانواده، با عدم وجود گزینش بومی مرتبط بوده است. در سال 1369، با گسترش رشته‌ها و مراکز آموزش عالی، طرحی در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید که رشته‌ها را به چهار دسته استانی، ناحیه‌ای، قطبی و کشوری تقسیم کرد و ملاک بومی بودن، محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه تعیین شد.

مهم‌ترین اهداف گزینش بومی عبارتند از:

• کاهش مشکلات اقامتی و معیشتی دانشجویان و دانشگاه‌ها، از جمله کمبود خوابگاه، افت تحصیلی ناشی از دوری از خانواده و مشکلات اقتصادی.
• کاهش مهاجرت‌های درون کشوری.
• افزایش شانس قبولی داوطلبان بومی در رشته‌های واقع در منطقه بومی خود با توجه به امتیازات در نظر گرفته شده.

تعیین استان بومی اولین گام در گزینش بومی، تعیین استان بومی هر داوطلب است:

• اگر محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه (برای نظام 3-3-6) یا محل اخذ مدرک پیش‌دانشگاهی، دیپلم و سال ماقبل دیپلم (برای نظام سالی واحدی یا ترمی واحدی) در یک استان باشد، داوطلب بومی آن استان محسوب می‌شود.
• در صورتی که محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر داوطلب در یک استان نباشد، استان محل تولد داوطلب به عنوان استان بومی وی در نظر گرفته می‌شود.
• اگر سه سال آخر تحصیل داوطلب در خارج از کشور گذرانده شده باشد، "استان محل تولد" وی استان بومی او خواهد بود.
• اگر هم محل تولد و هم سه سال آخر تحصیل در خارج از کشور باشد، استان بومی وی "تهران" خواهد بود.
• برای فارغ‌التحصیلان کاردانی پیوسته آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای، استان بومی بر اساس محل تحصیل سه سال آخر دوره آموزش متوسطه (هنرستان) تعیین می‌شود.
• داوطلبان دارای سهمیه‌های ایثارگران (25% و 5%) و رزمندگان برای پذیرش در کدرشته محل‌هایی که شرایط خاصی ندارند، بومی محسوب می‌شوند.

دسته‌بندی رشته‌های تحصیلی بر حسب گزینش بومی رشته‌های تحصیلی بر اساس نوع گزینش بومی به چهار دسته تقسیم می‌شوند، که این دسته‌بندی عمدتاً برای دوره‌های روزانه است:

1. رشته‌های استانی: رشته‌هایی که در اکثر استان‌ها گسترش یافته‌اند و فارغ‌التحصیلان آنها نیاز استان را تأمین می‌کنند. در این رشته‌ها، داوطلب فقط در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی واقع در استان بومی خود بومی خواهد بود.
2. رشته‌های ناحیه‌ای: این رشته‌ها در اکثر استان‌ها وجود ندارند، اما در مجموع چند استان مجاور که یک ناحیه بومی را تشکیل می‌دهند، ارائه می‌شوند. داوطلب در این رشته‌ها در دانشگاه‌های استان بومی خود و استان‌های هم‌ناحیه بومی محسوب می‌شود.
3. رشته‌های قطبی: از مجموع چند ناحیه، یک قطب بومی ایجاد می‌شود. این رشته‌ها در اکثر نواحی وجود ندارند، اما در چند ناحیه مجاور که یک قطب را تشکیل می‌دهند، ارائه می‌شوند. داوطلب در این رشته‌ها در دانشگاه‌های استان بومی خود و استان‌های هم‌قطب بومی محسوب خواهد شد.
4. رشته‌های کشوری: شامل رشته‌هایی است که در اکثر قطب‌های کشور وجود ندارد یا تنها در تعداد محدودی از دانشگاه‌ها ارائه می‌شوند. برای مثال، اکثر رشته‌های گروه آزمایشی هنر به دلیل ظرفیت کم، گزینش کشوری دارند. در این رشته‌ها، گزینش بومی اعمال نمی‌شود، اما سهمیه‌بندی همچنان برقرار است.

گزینش بومی در دوره‌های مختلف

• دوره روزانه: با توجه به ماهیت رشته‌ها و پراکندگی آنها در استان‌ها، گزینش بومی می‌تواند از نوع استانی، ناحیه‌ای یا قطبی باشد. اگر رشته‌ای در تعداد محدودی دانشگاه ارائه شود یا ظرفیت آن با نسبت داوطلبان بومی متناسب نباشد، گزینش آن کشوری خواهد بود.
  • برای رشته‌های پرمتقاضی (مثل پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، دامپزشکی، مهندسی برق، مکانیک، کامپیوتر، عمران، معماری، صنایع، حقوق، روانشناسی و حسابداری)، پس از کسر سهمیه 25% و 5% ایثارگران، حدود 60% ظرفیت باقیمانده به صورت گزینش بومی و حدود 40% به صورت گزینش آزاد انجام می‌شود.
  • در سایر رشته‌های دوره روزانه، پس از کسر سهمیه‌ها، حدود 80% ظرفیت به داوطلبان بومی و حدود 20% به داوطلبان آزاد اختصاص می‌یابد.
• دوره‌های نوبت دوم (شبانه): گزینش بومی در تمام رشته‌محل‌های این دوره‌ها از نوع بومی استانی است. پس از کسر سهمیه‌ها، حدود 80% ظرفیت به داوطلبان بومی هر استان و حدود 20% به داوطلبان آزاد تعلق می‌گیرد.
• دوره‌های پیام نور و غیرانتفاعی: گزینش تمام رشته‌محل‌های این دانشگاه‌ها و مؤسسات به صورت بومی ناحیه‌ای است. پس از کسر سهمیه‌ها، حدود 80% ظرفیت به داوطلبان بومی نواحی مربوطه و مابقی به داوطلبان آزاد اختصاص می‌یابد.
• دوره‌های مجازی، پردیس خودگردان، شهریه‌پرداز و برخی رشته‌های دانشگاه آزاد اسلامی: رشته‌محل‌های مجازی، پردیس خودگردان، دوره‌های شهریه‌پرداز (تحت پوشش وزارت بهداشت)، و چهار رشته پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، و دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی، به صورت کشوری گزینش می‌شوند و گزینش بومی در آنها اعمال نمی‌شود (اما سهمیه‌بندی اعمال می‌شود).
• دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی (تربیت معلم): همه داوطلبان بومی هر استان مجاز به انتخاب کدرشته محل‌های مربوط به استان خود هستند. اولویت با داوطلبان بومی شهر یا بخش خاص (با تطابق حداقل 2 از 4 معیار محل تحصیل سه سال آخر و محل تولد) است و در صورت خالی ماندن ظرفیت، از داوطلبان بومی همان استان پذیرش می‌شود. پذیرفته‌شدگان تعهد خدمت در شهر یا بخش مذکور را خواهند داشت.

نکات مهم و تعهدات

• رشته‌های علوم پزشکی با سهمیه 30% بومی مناطق محروم: در برخی رشته‌های علوم پزشکی، 30% ظرفیت به داوطلبان مناطق محروم اختصاص یافته که تعهد خدمت دارند. شرایط پذیرش آنها مشابه دانشگاه شهید رجایی است و پذیرفته‌شدگان تعهد لازم برای خدمت در مناطق محروم را خواهند داشت.
• افزایش ظرفیت پزشکی و دندانپزشکی (مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی): این رشته‌محل‌ها با کد مستقل و محل تعهد خدمت مشخص می‌شوند و صرفاً برای خدمت در مناطق محروم و کم‌برخوردار هستند. پذیرفته‌شدگان تعهد خدمتی معادل یک و نیم برابر طول دوره تحصیل خواهند داشت که قابل خرید یا جابجایی نیست. ارائه مدرک تحصیلی پس از اتمام تعهد انجام می‌شود و دانش‌آموختگان مجاز به فعالیت پزشکی در سایر نقاط کشور در طول تعهد نیستند.
• تأثیر گزینش بومی بر شانس قبولی: بومی بودن به معنای قبولی قطعی نیست، بلکه شانس قبولی داوطلبان بومی در رشته‌محل‌های بومی بیشتر از سایر داوطلبان غیربومی است. داوطلبان غیربومی نیز در ظرفیت مربوط به خود به رقابت می‌پردازند.
• ترتیب انتخاب رشته: تقدم یا تأخر در اولویت‌بندی کدرشته‌محل‌ها تأثیری در افزایش شانس قبولی ندارد؛ بلکه فقط نشان‌دهنده علاقه داوطلب است. داوطلبان باید بر اساس علاقه و امکانات شخصی خود، رشته‌ها را با دقت و به ترتیب اولویت مرتب کنند.
• مطالعه دقیق ضوابط: بی توجهی یا بی اطلاعی از ضوابط و مقررات رشته‌ها (مانند عدم وجود خوابگاه، محل دایر شدن رشته، شرط سنی، مصاحبه یا آزمون عملی، و رایگان نبودن برخی رشته‌ها) می‌تواند مشکلاتی جدی ایجاد کند.
• نرم‌افزار انتخاب رشته مجازی: این نرم‌افزار، با استفاده از اطلاعات داوطلبان سال جاری و رشته‌محل‌های سال گذشته، رشته‌هایی را که داوطلب شانس قبولی بیشتری در آنها دارد، معرفی می‌کند و عوامل مؤثر مانند گزینش بومی و سهمیه‌ها را در نظر می‌گیرد.

در نهایت، انتخاب رشته میدان مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی جوانان است و داوطلبان باید با آگاهی کامل از تمامی عوامل مؤثر و با مشورت با افراد آگاه و مجرب، تصمیم‌گیری کنند.

خلاصه راهنمای انتخاب رشته آزمون سراسری 1403

این سند یک بررسی جامع از دستورالعمل‌ها و نکات کلیدی مربوط به فرآیند انتخاب رشته آزمون سراسری سال 1403 را ارائه می‌دهد. هدف اصلی این اسناد، راهنمایی داوطلبان و خانواده‌های آن‌ها برای یک انتخاب آگاهانه و مسئولانه است، با تاکید بر شناخت فردی، فرصت‌های آموزشی، و رعایت دقیق قوانین و مقررات.

1. فلسفه و اهمیت انتخاب رشته

انتخاب رشته پس از تحصیلات متوسطه یک تصمیم حیاتی است که "تأثیر چشمگیری در تعیین سرنوشت و آینده افراد دارد". این انتخاب، میدانی برای "مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی جوانان" تلقی می‌شود و باید بر پایه آگاهی، شناخت دقیق از استعدادها و علایق، و تحلیل عوامل درونی و بیرونی باشد. ورود به دانشگاه صرفاً هدف نیست، بلکه "وسیله‌ای برای رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه دانش‌آموزان و جهت‌دهی آنها در راستای توانمندی‌ها، علایق و استعداد آنها به سمت نیازهای کشور است."

نکات کلیدی:

• تصمیم‌گیری آگاهانه: انتخاب رشته باید با مشورت خانواده و افراد متخصص و با تمرکز بر اهداف شخصی، عوامل مؤثر، و منابع شناخت دانشگاه و رشته‌ها انجام شود.
• پرهیز از تصمیمات احساسی: داوطلبان باید از "برخورد احساساتی و آنی" با انتخاب رشته پرهیز کنند.
• مسئولیت فردی: مسئولیت اصلی برنامه‌ریزی آینده تحصیلی و شغلی بر عهده خود فرد است و واگذاری کامل آن به دیگران منطقی نیست.

2. عوامل مؤثر بر انتخاب رشته

عوامل مؤثر بر انتخاب رشته به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

2.1. عوامل فردی و درونی

• هدف: "داشتن هدف برای انتخاب رشته و ورود به آموزش عالی مولفه بسیار مهمی است؛ چرا که برای فردی که هدف مشخص و معینی ندارد، هیچ انتخاب رشته مناسبی وجود ندارد."
• انگیزه: نیروی درونی است که فرد را به سوی مطلوب سوق می‌دهد و اگر واقعی باشد، به تعالی و پیشرفت کمک می‌کند.
• علاقه: "هیچ کس غیر از داوطلب نسبت به شناخت عالیق خود آگاه نیست و سایر منابع در واقع نقش مشورتی و شناخت بیشتر را دارند." علایق می‌توانند علمی، هنری، ادبی، اجتماعی، محاسباتی، کاری در فضای باز یا مکانیکی-صنعتی باشند.
• شناخت: معرفت و آگاهی کافی از موضوع مورد بررسی. علاقه بدون شناخت نمی‌تواند واقعی باشد و باید از "روش علمی" برای شناخت استفاده کرد.
• توان علمی: قدرت علمی فرد که در طول تحصیلات دبیرستانی و نتایج آزمون سراسری ارزیابی می‌شود.
• استعداد تحصیلی: توانایی ویژه در انجام فعالیت‌هایی که فرد را از دیگران متمایز می‌کند. "استعداد هر شخص الزاماً به معنای داشتن توانایی آن شخص در انجام آنچه در فراگیری آن مستعد است، نیست."

2.2. عوامل بیرونی و اجتماعی

• محیط بیرونی: شامل خانواده، مدرسه، دوستان و جامعه که می‌توانند تاثیر مثبت یا منفی بر تصمیم‌گیری داوطلب داشته باشند.
• آینده شغلی/اشتغال: انتخاب رشته دانشگاهی نقش دوگانه‌ای در آینده شغلی ایفا می‌کند؛ برخی برای شغل خاص وارد دانشگاه می‌شوند و برخی صرفاً برای ورود به دانشگاه، بدون توجه به اشتغال.
• جایگاه اجتماعی: برداشت یا عنوان اجتماعی برخی رشته‌ها و مشاغل مرتبط با آن‌ها برای برخی داوطلبان مهم است.
• توان اقتصادی خانواده: نوع رشته، نوع دوره و ماهیت دانشگاه از عوامل تاثیرگذار است.
• محیط ویژه دانشگاهی: برخی دانشگاه‌ها شرایط، قوانین و مقررات خاصی دارند که باید مدنظر قرار گیرد.

3. کارنامه‌های علمی و معیارهای انتخاب رشته 1403

دو نوع کارنامه برای داوطلبان صادر می‌شود: کارنامه علمی آزمون (برای هر نوبت آزمون) و کارنامه ملاک انتخاب رشته.

• کارنامه ملاک انتخاب رشته: مهمترین ملاک برای انتخاب رشته است و شامل نمره کل آزمون اختصاصی، نمره کل سابقه تحصیلی، نمره کل نهایی، رتبه در سهمیه، رتبه کشوری، سهمیه، استان بومی و وضعیت مجاز یا غیرمجاز به انتخاب رشته است.
• نمرات خام: نمره اکتسابی داوطلب در هر درس آزمون اختصاصی به صورت درصد. برای جلوگیری از پاسخ تصادفی، به ازای هر سوال غلط، یک سوم از ارزش سوالات صحیح کسر می‌شود.
• نمره کل آزمون اختصاصی (کنکور): میانگین وزنی نمرات تراز شده دروس تخصصی در هر گروه آزمایشی. نمره کل آزمون اختصاصی حداکثر برای دو سال برای همان گروه آزمایشی معتبر است.
• نمره کل سابقه تحصیلی: میانگین وزنی نمرات تراز شده سوابق تحصیلی دروس عمومی و تخصصی. این نمره توسط وزارت آموزش و پرورش محاسبه و به سازمان سنجش اعلام می‌شود.
• نمره کل نهایی: این نمره ملاک اصلی پذیرش در رشته‌محل‌های با آزمون است و از ترکیب نمره کل آزمون اختصاصی و نمره کل سابقه تحصیلی به دست می‌آید.
• گروه‌های علوم ریاضی و فنی، علوم تجربی و علوم انسانی: 50% سهم نمره کل آزمون اختصاصی + 50% سهم نمره کل سابقه تحصیلی.
• گروه‌های هنر و زبان‌های خارجی: 72% سهم نمره کل آزمون اختصاصی + 28% سهم نمره کل سابقه تحصیلی (فقط شامل دروس عمومی سابقه تحصیلی).
• رتبه در سهمیه و رتبه کشوری: بر اساس نمره کل نهایی تعیین می‌شود.

4. سهمیه‌بندی در آزمون سراسری 1403

سهمیه‌بندی یکی از مهم‌ترین عوامل در پذیرش دانشجو است و ظرفیت پذیرش بین سهمیه‌های مختلف تقسیم می‌شود.

4.1. انواع سهمیه‌ها

• سهمیه مناطق: بر اساس بخش محل تحصیل سه سال آخر متوسطه تعیین می‌شود. کشور به سه منطقه تقسیم شده است. اگر محل تحصیل در سه سال آخر در مناطق مختلف باشد، سهمیه بر اساس بخش مرفه تر (حتی یک سال) تعیین می‌شود.
• داوطلبانی که "حداقل 2 سال از 3 سال آخر تحصیل دوره متوسطه" یا "سال آخر دوره متوسطه" خود را در خارج از کشور گذرانده‌اند، جزو سهمیه منطقه سه محسوب می‌شوند.
• همه داوطلبان دارای معلولیت بینایی، شنوایی، جسمی-حرکتی، آسیب گفتار و زبان، رشد تکاملی و اعصاب و روان، جزو سهمیه منطقه سه محسوب می‌شوند.
• سهمیه ایثارگران (25 و 5 درصد):25 درصد ظرفیت: "همسر و فرزندان شهدا"، "آزادگان و همسر و فرزندان آنان" و "جانبازان 25 درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنان".
• 5 درصد ظرفیت: "جانبازان زیر 25 درصد و همسر و فرزندان آنان" و "همسر و فرزندان رزمندگان با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه".
• حدنصاب نمره: 70 درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده در گزینش آزاد در هر کدرشته محل.
• تکمیل نشدن ظرفیت 25 درصد: ظرفیت خالی مانده ابتدا به مشمولین سهمیه 5 درصدی تخصیص یافته و سپس (اگر باز هم خالی ماند) به صورت آزاد به سایر داوطلبان اختصاص می‌یابد.
• تعهد خدمت: پذیرفته‌شدگان روزانه دارای سهمیه ایثارگران 25 و 5 درصد و رزمنده، یک برابر مدت تحصیل تعهد خدمت دارند.
• سهمیه رزمندگان: شامل رزمندگان با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه. حدنصاب نمره 75 درصد نمره گزینش آزاد است.
• سهمیه خانواده شهدا: شامل پدر، مادر، خواهر و برادر شهید.
• گزینش آزاد: پذیرش بدون توجه به سهمیه، گزینش بومی و بر اساس نمره و ظرفیت هر کدرشته محل انجام می‌شود.
• سهمیه مناطق محروم: حدود 40 درصد از ظرفیت برخی رشته‌ها در 9 استان محروم به داوطلبان بومی همان استان اختصاص دارد.
• سهمیه بهیاری: حداکثر 5 درصد از ظرفیت پذیرش رشته‌های "پرستاری"، "تکنولوژی اتاق عمل"، "هوشبری" و "فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی" به بهیاران واجد شرایط (دارای حداقل سه سال سابقه کار) اختصاص می‌یابد.
• افزایش ظرفیت پزشکی و دندانپزشکی: برای ارائه خدمت در شهرستان‌ها و مناطق محروم و کم برخوردار.
• بورس دانش و بورس صنعت و مشاغل: برای رشته‌های برتر و مورد نیاز کشور.

4.2. تعهدات پذیرفته‌شدگان سهمیه‌ها

• پذیرفته‌شدگان روزانه سهمیه منطقه یک، خانواده شهدا، ایثارگران و رزمنده: یک برابر مدت تحصیل تعهد خدمت.
• پذیرفته‌شدگان روزانه سهمیه منطقه دو یا سه: دو برابر مدت تحصیل تعهد خدمت. اگر حداقل نمره سهمیه منطقه یک یا آزاد را کسب کنند، یک برابر مدت تحصیل تعهد خدمت دارند.
• تغییر رشته یا انتقال: معمولاً برای رشته‌های مناطق محروم، بورسیه‌ها و رشته‌های خاص دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی ممنوع است.

5. بومی‌پذیری در آزمون سراسری 1403

بومی‌گزینی با هدف "کاهش مشکلات اقامتی و معیشتی دانشجویان و دانشگاه‌ها" و "کاهش مهاجرت‌های درون کشوری" اجرا می‌شود.

5.1. تعیین استان بومی

• اگر محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه در یک استان باشد، داوطلب بومی آن استان است.
• اگر محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر در یک استان نباشد، استان محل تولد داوطلب، استان بومی وی خواهد بود.
• اگر محل تولد و سه سال آخر تحصیل در خارج از کشور باشد، استان بومی "تهران" خواهد بود.

5.2. دسته‌بندی رشته‌ها بر حسب گزینش بومی

• رشته‌های استانی: نیاز استان را تامین می‌کنند و در اکثر استان‌ها گسترش دارند.
• رشته‌های ناحیه‌ای: در اکثر استان‌ها وجود ندارند اما در چند استان مجاور که یک ناحیه را تشکیل می‌دهند، وجود دارند.
• رشته‌های قطبی: از مجموع چند ناحیه تشکیل می‌شوند و در اکثر نواحی وجود ندارند ولی در چند ناحیه مجاور (یک قطب) وجود دارند.
• رشته‌های کشوری: شامل تمام رشته‌هایی که در اکثر قطب‌های کشور وجود ندارند و در تعداد محدودی از دانشگاه‌ها ارائه می‌شوند (مثال: برخی رشته‌های گروه هنر).

5.3. گزینش بومی در دوره‌های مختلف

• دوره روزانه: گزینش بومی به صورت استانی، ناحیه‌ای و قطبی است.
• رشته‌های پرمتقاضی (مانند پزشکی، دندانپزشکی، مهندسی برق): 60% ظرفیت گزینش بومی و 40% گزینش آزاد.
• سایر رشته‌ها: 80% ظرفیت گزینش بومی و 20% گزینش آزاد.
• دوره‌های نوبت دوم (شبانه) و نیمه حضوری: گزینش بومی استانی. 80% ظرفیت به داوطلبان بومی و 20% به داوطلبان آزاد.
• دوره‌های پیام نور و غیرانتفاعی: گزینش بومی ناحیه‌ای. 80% ظرفیت به داوطلبان بومی نواحی مربوط و 20% به داوطلبان آزاد.
• دوره‌های مجازی، پردیس خودگردان، شهریه پرداز و چهار رشته خاص دانشگاه آزاد (پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، دامپزشکی): گزینش کشوری و گزینش بومی در آن‌ها اعمال نمی‌شود (سهمیه‌بندی اعمال می‌شود).
• دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی: همه داوطلبان بومی هر استان مجاز به انتخاب کدرشته محل‌های مربوط به استان خود هستند. اولویت با داوطلبان بومی شهر یا بخش خاص است و در صورت خالی ماندن ظرفیت، داوطلبان بومی استان پذیرش می‌شوند. تعهد خدمت در شهر یا بخش مربوطه اخذ خواهد شد.

6. شیوه‌های پذیرش دانشجو در آزمون سراسری 1403

پذیرش دانشجو به دو روش "با آزمون" و "بدون آزمون" (صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی) انجام می‌شود و فرآیند انتخاب رشته این دو جداگانه نخواهد بود. داوطلبان می‌توانند حداکثر تا 150 کدرشته محل را در یک فرم انتخاب کنند.

6.1. پذیرش با آزمون

• روش متمرکز: ملاک گزینش، نمره کل نهایی حاصل از آزمون اختصاصی و تاثیر قطعی سوابق تحصیلی است.
• روش متمرکز با شرایط خاص: علاوه بر نمره، نتایج مصاحبه، معاینه و بررسی صلاحیت عمومی نیز اعمال می‌شود (مانند دانشگاه‌های خاص، رشته‌های دارای آزمون عملی مثل علوم ورزشی و هنر، رشته‌های بورس دانش و صنعت و مشاغل).

6.2. پذیرش بدون آزمون (صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی)

• ملاک گزینش: معدل کتبی دیپلم (برای دیپلمه‌های هنرستانی، معدل کل دیپلم).
• شرکت‌کنندگان: همه متقاضیان، چه کسانی که در آزمون سراسری شرکت کرده‌اند و چه غایبین آزمون و یا افرادی که اصلاً ثبت نام نکرده‌اند، می‌توانند این کدرشته محل‌ها را انتخاب کنند.
• بدون محدودیت گروه آزمایشی: داوطلب می‌تواند بدون توجه به نوع مدرک دیپلم و از تمامی گروه‌های آزمایشی رشته‌های صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی را انتخاب کند.
• محدودیت انتقال: انتقال و تغییر رشته از رشته محل‌های پذیرش دانشجو صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی به رشته محل‌های با آزمون ممنوع است.

7. مهم‌ترین اشتباهات داوطلبان در انتخاب رشته

داوطلبان باید از اشتباهات رایج سال‌های گذشته درس بگیرند تا از پشیمانی و هدر رفتن فرصت‌ها جلوگیری شود.

• اولویت‌بندی نادرست: "قرار دادن یک رشته محل در انتخاب اول یا آخر هیچ تأثیری در افزایش شانس قبولی شما ندارد. ترتیب رشته‌ها فقط علاقه شما را نشان می‌دهد." داوطلبان باید بر اساس علاقه و امکانات شخصی خود انتخاب‌ها را مرتب کنند.
• بی‌توجهی به ضوابط و شرایط: عدم آگاهی از مشخصات، ضوابط و مقررات خاص رشته‌ها (مانند عدم وجود خوابگاه، شرط سنی، مصاحبه، رایگان نبودن دوره‌ها) می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
• محدودیت‌های آینده: قبولی در برخی دوره‌ها (مانند روزانه) و استفاده از سهمیه‌ها (مانند ایثارگران) می‌تواند محدودیت‌هایی برای شرکت مجدد در آزمون یا انصراف ایجاد کند.
• حساب باز کردن روی تغییر رشته یا انتقال: تغییر رشته یا دانشگاه بسیار دشوار و در بسیاری موارد غیرممکن است.
• عدم توجه به جنبه‌های همگانی: انتخاب‌های نابجا نه تنها به فرد آسیب می‌رساند، بلکه "باعث ایجاد مشکلاتی برای دیگران و ضایع شدن حقوق آنها هم می‌شود."

8. راهنمای انتخاب رشته مجازی 1403

سازمان ملی سنجش و ارزشیابی نظام آموزش کشور برای کمک به داوطلبان، نرم‌افزار انتخاب رشته مجازی را طراحی و اجرا کرده است.

• هدف: ارائه راهنمایی بر اساس داده‌های معتبر و مستند از اطلاعات داوطلبان سال جاری و رشته‌محل‌های سال گذشته.
• محدودیت‌ها: این نرم‌افزار نمی‌تواند علایق و سلیقه داوطلب را اولویت‌بندی کند و صرفاً به عنوان یک راهنما عمل می‌کند.
• شرایط استفاده: فقط داوطلبانی که مجاز به انتخاب رشته (با آزمون) شده‌اند، می‌توانند از این سیستم استفاده کنند و برای هر گروه آزمایشی باید سریال جداگانه خریداری شود.
• امکانات: نمایش حداکثر 300 رشته محل با شانس قبولی از بالا به پایین، قابلیت جستجو و محدود کردن اطلاعات بر اساس نوع دوره، مقطع، استان و رشته مورد علاقه.
• نکته مهم: "اگر داوطلبان محل‌های انتخابی خود را در نرم افزار انتخاب رشته اصلی ثبت نکنند، از چرخه گزینش آزمون سراسری حذف خواهند شد."

9. گام‌های انتخاب رشته اینترنتی

فرآیند انتخاب رشته به صورت اینترنتی انجام می‌شود.

• مطالعه دفترچه راهنما: دانلود و مطالعه دقیق دفترچه و اطلاعیه‌های تکمیلی.
• آماده‌سازی اطلاعات: داشتن معدل کتبی دیپلم، کد و عنوان دیپلم، و فهرست کدرشته محل‌های انتخابی.
• ورود به سامانه: مراجعه به سامانه جامع آزمون سراسری و مطالعه نکات کلیدی.
• تایید و اصلاح اطلاعات ثبت نامی: بررسی اطلاعات شخصی و در صورت لزوم اصلاح آن.
• ورود کدرشته محل‌ها: وارد کردن حداکثر 150 کدرشته محل در نرم‌افزار. توصیه می‌شود رشته‌محل‌های بیشتری را در نظر بگیرید تا بتوانید جایگزین رشته‌محل‌های اشتباه کنید.
• دریافت رسید: پس از تایید اطلاعات، رسید انتخاب رشته 15 رقمی صادر می‌شود که باید چاپ و نگهداری شود.
• محافظت از اطلاعات: "نام کاربری و رمز عبورتان را به هیچ عنوان در اختیار دیگری قرار ندهید." و از پرداخت وجوه نامتعارف به مشاوران پرهیز کنید.

10. توصیه‌هایی برای جلوگیری از سوءاستفاده

در ایام انتخاب رشته، تبلیغات اغواکننده زیادی مشاهده می‌شود.

• هشدار نسبت به تبلیغات کذب: "تبلیغات مختلفی را از رسانه‌ها و به ویژه فضای مجازی مشاهده خواهید کرد که ادعای قبولی تضمینی با انتخاب رشته تخصصی و... را دارند." این ادعاها معمولاً بر پایه اطلاعات نادرست است.
• الگوریتم‌های کامپیوتری: "نظام انتخاب رشته سازمان نیز کاملاً تخصصی و با استفاده از الگوریتم‌های هوشمند کامپیوتری انجام می‌شود و تنها موارد نمرات آزمون، نتایج و ضرایب آن تاثیرگذار و هیچگونه عامل انسانی در آن دخل و تصرف ندارد."
• گزارش تخلفات: در صورت مشاهده ادعاهای غیرمتعارف مانند "فروش صندلی"، مراتب را به حفاظت آزمون سازمان ملی سنجش (02636182260 یا Hefazatazmon@sanjesh.org) اطلاع دهید.

نتیجه‌گیری: انتخاب رشته یک فرآیند پیچیده و سرنوشت‌ساز است که نیازمند دقت، آگاهی و مسئولیت‌پذیری است. داوطلبان باید با مطالعه دقیق منابع رسمی، استفاده از ابزارهای معتبر مانند نرم‌افزار انتخاب رشته مجازی، و مشورت با افراد آگاه و دلسوز (خانواده و مشاوران حرفه‌ای)، انتخابی هوشمندانه داشته باشند که با علایق، توانمندی‌ها و اهداف آینده‌شان همسو باشد. عدم رعایت این نکات می‌تواند منجر به هدر رفتن تلاش‌ها و سرمایه‌های فردی و ملی شود.

 

 

 

 

 

 

نظرات :

نظرتان را بنویسید :

نظر شما

نام *

نام خانوادگی *

ارسال نظر